Od 1 stycznia 2021 r. płatnicy składek lub osoby fizyczne zlecające wykonanie dzieła mają obowiązek zgłoszenia tego faktu do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Służy temu formularz ZUS RUD, w którym należy wskazać informacje o podmiocie zlecającym, wykonawcy dzieła, w tym jej dane kontaktowe. W dokumencie określić należy również przedmiot umowy i okres, na jaki ją zawarto. Poza zakresem zainteresowania organu pozostaje kwota wynagrodzenia za wykonanie umowy. Obowiązek informowania obejmuje tylko umowy zawierane od nowego roku.
Kogo dotyczy obowiązek…?
Zgodnie w wprowadzonym ust. 17 art. 36 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązek raportowania umów o dzieło dotyczy dwóch grup podmiotów:
- płatników składek oraz
- osób fizycznych zamawiających dzieło.
Oznacza to, że nie zostały objęte nim jednostki (w tym spółki, stowarzyszenia, fundacje itp.) nie posiadające statusu płatnika składek, a więc nie zgłaszające do ubezpieczeń społecznych żadnej osoby. Taka sytuacja ma miejsce w warunkach, w których nie pozostają one w stosunkach prawnych, które stanowią tytuł ubezpieczeń – chodzi tu w szczególności o stosunek pracy, zlecenia lub fakt prowadzenia działalności gospodarczej. Bez znaczenia pozostaje również fakt, że podmioty te nabędą status płatnika dopiero po zawarciu umowy o dzieło.
Obowiązek zgłoszenia dotyczy każdego rodzaju umów – niezależnie od ich formy (pisemnej, mailowej, ustnych ustaleń), częstotliwości zawierania, czy przedmiotu.
Wyłączeniem objęte zostały tylko umowy o dzieło zawierane z własnym pracodawcą lub mające być wykonywane na jego rzecz, a także zawierane z wykonawcami prowadzącymi działalność gospodarczą, o ile przedmiot umowy leży w zakresie tejże działalności.
… a kogo sankcja?
Co ciekawe, krąg adresatów sankcji nie jest jednolity z zakresem podmiotów obowiązanych do dopełnienia nowego obowiązku. Nie uległ bowiem zmianie przepis art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który penalizuje zaniechanie zgłoszenia wymaganych ustawą danych (w tym faktu zawarcia umowy o dzieło) lub zgłoszenie nieprawdziwych danych, a także udzielenie w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmowę ich udzielenia.
Adresatami przepisów karnych są bowiem tylko płatnicy składek oraz osoby obowiązane do działania w ich imieniu (a więc w szczególności członkowie zarządu, prokurenci, upoważniony pracownik działu kadr). Wynika stąd, iż sankcja za zaniechanie rejestracji umowy o dzieło nie obejmuje osób fizycznych nie będących płatnikami składek, które na podstawie umowy zlecają wykonanie określonego dzieła. Brak bowiem obecnie przepisu, który pozwalałby na nałożenie na nie kary w tego tytułu. Jednocześnie zaś niedopuszczalna jest rozszerzająca wykładnia ww. art. 98, pozwalająca na objęcie nim również podmiotów nie będących płatnikami.
Tryb nałożenia kary
Zaniedbanie obowiązku zgłoszenia umowy o dzieło obostrzone jest sankcją w postaci kary grzywny do 5.000,00 zł. Kara ta nałożona może zostać w trybie postępowania w sprawach o wykroczenia. Oznacza to, że w przeciwieństwie do kar administracyjnych, nie jest ona wymierzana przez organ – w tym wypadku ZUS, a przez sąd po przeprowadzeniu postępowania w tym przedmiocie.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych występuje tu więc jako oskarżyciel publiczny, kierując do sądu wniosek o ukaranie zindywidualizowanej osoby fizycznej – jeżeli wykroczenie zostało ujawnione w zakresie działania tego organu.
Sąd prowadzący postępowanie rozstrzyga w przedmiocie nałożenia kary grzywny oraz jej ewentualnej wysokości. Bierze w tym zakresie pod uwagę w szczególności, czy zaniechaniu towarzyszyła wysoka społeczna szkodliwość, a także czy nie wystąpiły jednocześnie okoliczności uzasadniające wymierzenie kary w łagodnym wymiarze lub nawet odstąpienie od jej orzeczenia.
Sprawa rozpatrywana jest w I instancji przez sąd rejonowy. Od jego wyroku zarówno organ rentowy, jak i obwiniony wnieść mogą apelację do sądu okręgowego, którego to rozstrzygnięcie staje się prawomocne w chwilą jego wydania.
Cel raportowania umów o dzieło
Jak podaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, obowiązek zgłaszania zawieranych umów o dzieło służyć zwiększeniu wiedzy na temat skali zawieranych w Polsce tego typu kontraktów. Ma być również narzędziem do badania kierunków rozwoju przedsiębiorczości oraz weryfikacji realizacji obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że przynajmniej na razie nie wiąże się z rozszerzeniem podstaw do ubezpieczenia społecznego. Nadal więc umowa o dzieło pozostaje stosunkiem prawnym nie podlegającym obowiązkowi odprowadzenia składek przez żadną z jego stron. Również wynagrodzenie z tytułu jej wykonania nie stanowi podstawy wymiaru składek.