Od jakiegoś czasu środowisko prawnicze pochłania rozległa nowelizacja procedury cywilnej. Mnogość zmian oraz niejasności interpretacyjnych, jakie wzbudza, sprawiła, że niemal niezauważenie dokonała się równie istotna zmiana procedury karnej. W dniu 14 sierpnia 2019 r. Prezydent złożył swój podpis pod ustawą nowelizującą kodeks postępowania karnego. Jakie są najważniejsze zmiany wprowadzone wspomnianą ustawą? Zapraszam do lektury.
Celem wprowadzanych zmian w procedurze karnej ma być usprawnienie pracy sądów. Aby osiągnąć taki rezultat, ustawodawca zrezygnował z szeregu bezwzględnych do tej pory wymogów, które często blokowały możliwość prowadzenia postępowań sądowych.
Pod nieobecność oskarżonego
Najbardziej doniosłą zmianą jest rezygnacja z obowiązku przerwania lub odroczenia rozprawy w sytuacji usprawiedliwionej nieobecności oskarżonego. Zgodnie z nowym rozwiązaniem (art. 378a. § 1 k.p.k.) jeżeli oskarżony lub obrońca nie stawił się na rozprawę, będąc zawiadomiony o jej terminie, sąd, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, może przeprowadzić postępowanie dowodowe podczas jego nieobecności, chociażby usprawiedliwił należycie niestawiennictwo, a w szczególności przesłuchać świadków, którzy stawili się na rozprawę, nawet jeżeli oskarżony nie złożył jeszcze wyjaśnień. W takiej sytuacji, jeżeli sąd przeprowadził postępowanie dowodowe podczas nieobecności oskarżonego lub obrońcy, będzie istniała możliwość złożenia najpóźniej na kolejnym terminie rozprawy wniosku o uzupełniające przeprowadzenie dowodu przeprowadzonego podczas nieobecności oskarżonego.
Uproszczenia podczas przewodu sądowego
Zniknie obowiązek ujawniania szeregu dowodów podczas przewodu sądowego, co do tej pory pochłaniało sporą część czasu wokandowego. Zgodnie z nowelizacją, z chwilą zamknięcia przewodu sądowego wszystkie protokoły i dokumenty będące dowodami uznaje się za ujawnione bez odczytywania, na co do tej pory wyrazić musiały zgodę strony postępowania.
Ponadto organ ścigania oraz sąd nie będą już zobligowani do przesłuchiwania wszystkich świadków oraz ujawnionych pokrzywdzonych. Ułatwi to procedowanie we wszystkich sprawach, w których występuje duża liczba osób pokrzywdzonych (piramidy finansowe, oszustwa internetowe).
Nowy przepis art. 350a k.p.k. wprowadza zasadę, zgodnie z którą przewodniczący składu orzekającego może zaniechać wezwania na rozprawę świadków, którzy zostali przesłuchani, przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, które nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie ich przesłuchanie na rozprawie, w szczególności takie, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, przy czym nie dotyczy to osób najbliższych dla oskarżonego.
Zgodnie z kolejnym nowym przepisem, art. 315a k.p.k., na etapie postępowania przygotowawczego od przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka można odstąpić, jeżeli czynność ta nie jest niezbędna do dokonania ustaleń faktycznych. Pokrzywdzony, który nie był przesłuchany w charakterze świadka, powinien zostać przesłuchany w tym charakterze, jeżeli tego zażąda, chyba że uwzględnienie żądania prowadziłoby do przewlekłości postępowania.
Publikacje bez publiczności
Kolejna zmiana zakłada odejście od wymogu odczytywania wyroków podczas nieobecności stron oraz publiczności. Zmieniony przepis art. 100 k.p.k. zakłada, że orzeczenie lub zarządzenie wydane na posiedzeniu jawnym ogłasza się ustnie, niemniej jeżeli na ogłoszeniu nikt się nie stawił, można uznać wydane orzeczenie lub zarządzenie za ogłoszone. Przyczynę odstąpienia od ogłoszenia należy wskazać w protokole albo notatce urzędowej z posiedzenia.
Ponadto uzasadnienia wyroków będą sporządzane na specjalnym formularzu, według ściśle określonych zasad, przez co mają stać się czytelne i przejrzyste.
Dożywocie bez ponownego rozpoznania sprawy
Po wejściu w życie nowelizacji, sąd drugiej instancji zyska uprawnienie do zaostrzenia kary poprzez wymierzanie skazanemu kary dożywocia również w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności w ustawowym wymiarze. Powyższa zmiana zostanie wprowadzona poprzez wykreślenie obecnie obowiązującego art. 454 § 3 k.p.k.
Sąd drugiej instancji będzie mógł również skazać oskarżonego, względem którego sąd pierwszej instancji warunkowo umorzył postępowanie.
Do tej pory wystąpienie którejkolwiek z wyżej opisanych sytuacji obligowało sąd odwoławczy do przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługiwała ponownie apelacja do sądu odwoławczego. Po wejściu w życie nowelizacji, wyrok sądu drugiej instancji, w którym sąd ten wymierzy karę dożywotniego pozbawienia wolności lub skaże oskarżonego, względem którego sąd pierwszej instancji warunkowo umorzył postępowanie, stanie się prawomocny z chwilą jego wydania.
Prekluzja dowodowa
W procedurze karnej pojawi się również znana obecnie wyłącznie procedurze cywilnej zasada prekluzji dowodowej.
Spóźniony, czyli niepowołany przed sądem pierwszej instancji dowód, będzie podlegał oddaleniu przez sąd odwoławczy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dowód nie był powołany przed sądem pierwszej instancji, jednak okoliczność, która ma być udowodniona, dotyczy nowego faktu, niebędącego przedmiotem postępowania przed sądem pierwszej instancji, a składający wniosek nie mógł go wówczas wskazać. Do tej pory złożenie nawet spóźnionego wniosku dowodowego obligowało sąd karny do jego przeprowadzenia.
Przepis art. 170 k.p.k. zostanie dodatkowo rozbudowany poprzez dodanie w § 1 punktu 6, według którego wniosek dowodowy zostanie oddalony jeżeli został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona.
Powyższe ograniczenia nie będą mieć zastosowania w sytuacji, gdy dowód będzie przesądzał o odpowiedzialności karnej sprawcy.
Od kiedy zmiany?
Projekt ustawy nowelizującej oczekuje na publikację. Zgodnie z projektem wejdzie w życie po upływie 30 dni od jego ogłoszenia.
