Od ponad roku w polskiej procedurze karnej obowiązują znowelizowane przepisy dotyczące przepadku korzyści pochodzących z przestępstwa. Wprowadzono do ustawowego katalogu nowe zdarzenia, w których możliwe jest orzeczenie przepadku.
Przed nowelizacją orzeczenie przepadku dotyczyło tylko przypadków pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za przestępstwa, z których popełnieniem łączyło się osiągnięcie znacznej korzyści majątkowej. Obecnie ryzyko przepadku pojawia się w następujących kategoriach przestępstw:
- przestępstwa, z których została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa znacznej wartości (przy czym za korzyść majątkową uważa się również pożytki z rzeczy lub praw stanowiących te korzyści);
- przestępstwa, z których została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, a które to przestępstwa są zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat;
- przestępstwa, z których została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, a które zostały popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa.
Warto zwrócić uwagę na przesłankę wielkości osiągniętej korzyści majątkowej. Co do zasady zawsze przepadkowi podlega korzyść znacznej wielkości (co w prawie karny oznacza kwotę wyższą niż 200.000,00 zł.). Natomiast korzyść w mniejszej wysokości podlega przepadkowi wyłącznie w sytuacji, gdy została uzyskana w wyniku przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności o zagrożeniu ustawowym, którego górna granica jest nie niższa niż 5 lat pozbawienia wolności lub w ramach zorganizowanej grupy przestępczej (związku, mającego na celu popełnianie przestępstw).
Przepadek korzyści obejmuje oprócz korzyści majątkowej osiągniętej, chociażby pośrednio, z przypisanego sprawcy przestępstwa także mienie, które sprawca objął w swoje władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem tego przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku skazującego. Należy jednak wskazać, że dla obalenia tego domniemania w procesie, to znaczy wykazania, że zostało ono nabyte dawniej aniżeli 5 lat przed popełnieniem przestępstwa, pomocna może być okoliczność, że urzędy skarbowe przechowują składane corocznie zeznania dotyczące osiąganych dochodów oraz innych przysporzeń majątkowych do celów podatkowych przez okres 5 lat, licząc od końca roku, w którym powinno nastąpić rozliczenie.
Domniemania przestępnego pochodzenia korzyści odnoszą się nie tylko do mienia znajdującego się we władaniu sprawcy lub mienia, do jakiego ma on jakikolwiek tytuł, lecz również do mienia, którego własność została przeniesiona na osobę trzecią. W przeciwieństwie jednak do pierwotnej wersji omawianego przepisu, obecnie nie wystarczy samo duże prawdopodobieństwo, że sprawca przeniósł na inną osobę mienie pochodzące z przestępstwa. W procesie musi zostać udowodnione, że mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa należącego do jednej z trzech wyżej opisanych grup przestępstw lub uzyskaną w okresie 5 lat przed jego popełnieniem, zostało przeniesione faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym na inną osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej. Jedyną okolicznością pozwalająca na zwolnienie od przepadku jest wykazanie, że na podstawie okoliczności towarzyszących nabyciu mienia nie można było przypuszczać, że chociażby pośrednio pochodziło ono z czynu zabronionego. Chodzi przy tym o okoliczności obiektywne, w jakich doszło do nabycia rzeczy.
Przyjmuje się, że przepadek w tej postaci dotyczy rzeczy będących w samoistnym posiadaniu osoby trzeciej lub jednostki. Samoistne posiadanie oznacza władanie „jak właściciel”.
W swej aktualnie obowiązującej redakcji przepis art. 45 § 3 k.k. odwołuje się do obiektywnych ocen okoliczności, w jakich doszło do nabycia określonych rzeczy. Jeśli oceny te prowadzą do wniosku, że nie było podstaw do tego, aby podejrzewać, że nabywane rzeczy pochodzą bezpośrednio lub pośrednio z czynu zabronionego, wówczas domniemanie nie znajduje zastosowania.
Co ważne, w przypadku przeniesienia mienia stanowiącego korzyść z popełnienia przestępstwa na osobę trzecią, osoba trzecia nie ma obowiązku wykazywania w procesie, że spełnione zostały okoliczności wyłączające możliwość przepadku (osoba trzecia nie jest stroną postępowania, w ramach którego może zostać orzeczony przepadek). Zastosowanie lub niezastosowanie ustawowego domniemania zależy wyłącznie od ustaleń stanu faktycznego dokonanych przez sąd, w czym osoba trzecia nie uczestniczy.
