Przedawnienie karalności przestępstw oraz właściwa kwalifikacja zdarzeń mogących w wydłużyć okres przedawnienia stanowi wielokrotnie zagadnienie podstawowe podczas analizy konsekwencji czynów zabronionych. Upływ okresu przedawnienia bądź nieskuteczne jego przerwanie sprawia bowiem, że nie można wszcząć postępowania karnego dotyczącego danego czynu oraz jego sprawcy, natomiast jeżeli postępowanie zostało już wszczęte, należy je umorzyć. W dzisiejszym artykule postaram się bliżej przyjrzeć instytucji przedstawienia zarzutów jako momentu mogącego wydłużyć okres podlegania ustawie karnej oraz sposobowi obliczania okresu przedawnienia dla przestępstw związanych z uszczupleniem należności publicznoprawnej.
Zgodnie z przepisem art. 44 kodeksu karnego skarbowego (k.k.s.) karalność przestępstwa skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat 5, gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat, natomiast gdy upłynęło lat 10 – gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata.
Jeżeli natomiast we wspomnianym okresie wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność popełnionego przez niego przestępstwa skarbowego ustaje odpowiednio z upływem 5 lub 10 lat od zakończenia tego okresu.
Wszczęcie postępowania przeciwko konkretnej osobie przed upływem terminu przedawnienia przedłuża zatem możliwość orzekania w sprawie o kolejne 5 lub 10 lat. Dodatkowy okres rozpoczyna jednak swój bieg od zakończenia podstawowych 5 lub 10-letnich okresów. Szczególnie istotne przy tym jest zatem ustalenie, kiedy dojdzie do skutecznego wydłużenia okresu przedawnienia, a ściślej kiedy możliwym będzie uznanie, że doszło do wszczęcia postępowania przeciwko skonkretyzowanemu sprawcy.
Decydującego znaczenia nabiera bowiem moment wszczęcia postępowania wobec sprawcy, co należy oceniać na podstawie treści przepisów ustaw karnych: art. 71 § 1 k.p.k. oraz art. 313 § 1 k.p.k., mających odpowiednie zastosowanie w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, na co wskazuje z kolei przepis art. 113 § 1 k.k.s.
W orzecznictwie podkreśla się, że aby postanowienie o przedstawieniu zarzutów zostało uznane za wydane, czyli prawnie skuteczne, niezbędne jest kumulatywne spełnienie trzech warunków: sporządzenie postanowienia, jego niezwłoczne ogłoszenie i przesłuchanie podejrzanego. Brak któregokolwiek z tych elementów pozwala na podważenie skuteczności wszczęcia postępowania oraz nie pozawala na wydłużenie okresu przedawnienia odpowiedzialności karnoskarbowej.
Nie jest zatem wystarczającym samo sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Dla skutecznego wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów konieczne jest zatem dopełnienie kolejnych czynności procesowych.
Przechodząc natomiast do drugiego z zasygnalizowanych na wstępie problemów wyjaśnić należy, że odmienny sposób liczenia biegu terminu przedawnienia karalności występuje w związku z przestępstwami polegającymi na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo celnej. W tych przypadkach początek biegu terminów przedawnienia rozpoczyna się dopiero z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należności.
Tym samym również tutaj wydłuża się okres przedawnienia karalności czynu zabronionego o okres od kilku miesięcy do kilku lat, oczywiście ponad podstawowy okres 5 lub 10 letni. Przykładowo bieg terminu przedawnienia czynu zabronionego dokonanego w związku ze złożeniem nierzetelnej deklaracji podatkowej za dany rok rozpocznie bieg dopiero z dniem 31 grudnia roku kolejnego.
Prawo karne skarbowe nie zna prostych reguł, różnorodzajowość opisanych w ustawie karnej przestępstw uzasadnia ich odmienne traktowania. Obrazuje to chociażby instytucja przedawnienia karalności, od której lista wyjątków jest szersza, aniżeli zasygnalizowane przeze mnie dzisiaj przypadki.
