Rozdzielność majątkowa jest jednym z trzech ustrojów majątkowych małżonków. Reguluje kwestie związane z zarządzaniem majątkiem wspólnym i indywidualnym małżonków, a jej wybór ma istotne konsekwencje w kontekście podziału majątku, odpowiedzialności za długi czy rozstrzygania spraw majątkowych po śmierci jednego z małżonków. Warto wiedzieć, kiedy warto rozważyć rozdzielność majątkową, jak ją ustanowić oraz jakie są tego skutki prawne.
Definicja i zasady ogólne rozdzielności majątkowej
Rozdzielność majątkowa to ustrój majątkowy, w którym każdy z małżonków posiada odrębny majątek. W praktyce oznacza to, że każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem niezależnie od drugiego małżonka. Małżonkowie posiadają wyłączne prawo do swoich dochodów, nieruchomości i innych składników majątkowych.
Rozdzielność majątkową małżeńską można dokonać na dwa sposoby – sądowny lub umowny.
Rozdzielność sądowa
Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej to poważna ingerencja w kwestie majątkowe małżonków, a tym samym w funkcjonowanie całej rodziny. Z tego względu powinno być stosowane wyłącznie w przypadkach, w których kontynuowanie wspólności majątkowej nie jest możliwe lub uzasadnione.
Zgodnie z art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO), sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej może zostać zastosowane na wniosek jednego z małżonków, jeżeli wystąpią „ważne powody”. Prawo do wystąpienia z takim wnioskiem przysługuje każdemu z małżonków, ale także innym podmiotom, takim jak wierzyciele, którzy posiadają tytuł wykonawczy i mogą wykazać, że podział majątku wspólnego małżonków jest niezbędny do zaspokojenia ich wierzytelności. Ponadto, choć przepis nie wymienia tego bezpośrednio, z inicjatywą w tej sprawie może wystąpić również prokurator. Zgodnie z art. 7 Kodeksu postępowania cywilnego, uprawnienie do wszczęcia postępowania przysługuje prokuraturze, o ile jej działanie będzie miało na celu dobro obu małżonków, a nie tylko jednej strony.
Warto zaznaczyć, że taka procedura ma charakter majątkowy, dlatego prokurator musi w swoich działaniach kierować się interesem obojga małżonków i nie może działać wyłącznie na korzyść jednej ze stron.
Intercyza przedmałżeńska. Dobrowolna rozdzielność majątkowa
W przypadku umownego ustalenia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje majątek nabyty zarówno przed, jak i po zawarciu umowy. W ustroju rozdzielności majątkowej nie istnieje majątek wspólny małżonków. Jeśli umowa ustanowiona jest przed zawarciem małżeństwa, wspólność majątkowa małżonków w ogóle nie powstaje. W sytuacji, gdy umowa zostaje zawarta w trakcie trwania małżeństwa, dotychczasowy ustrój majątkowy zostaje rozwiązany, a obowiązuje odtąd rozdzielność majątkowa. Ważne jest, że taka umowa nie ma skutków wstecznych. Oznacza to, że zawarcie tzw. intercyzy (potoczna nazwa umowy o rozdzielności majątkowej) nie zwalnia małżonków z odpowiedzialności za zobowiązania powstałe przed jej podpisaniem. Kluczowy jest moment podpisania aktu notarialnego.
Jednym z najistotniejszych skutków zawarcia umowy o rozdzielność majątkową jest to, że każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać swoim majątkiem. Nie potrzebuje zgody drugiego małżonka, aby rozporządzać np. mieszkaniem, które stanowi jego osobistą własność. Podobnie, może to dotyczyć innych przedmiotów, takich jak samochód, jeśli jest własnością jednego z małżonków. W przypadku, gdy małżonkowie będący w ustroju rozdzielności majątkowej nabyli wspólnie określoną rzecz lub prawo, każde z nich może swobodnie rozporządzać swoją częścią, wyrażoną w odpowiedniej części ułamkowej, bez konieczności uzyskania zgody drugiej strony. Takiej swobody nie ma w przypadku wspólności majątkowej.
Ustrój rozdzielności majątkowej ma jednak swoje wady, dlatego warto dokładnie przemyśleć decyzję o jego ustanowieniu. W sytuacji, gdy jeden z małżonków jest ekonomicznie słabszy (np. jeden z nich pracuje, a drugi zajmuje się domem i wychowywaniem dzieci), umowa może pogorszyć sytuację finansową tej osoby. Oszczędności gromadzone przez lata, nieruchomości czy cenne przedmioty stanowią majątek osobisty tego małżonka, który je formalnie nabył. Skutki takiego ustalenia mogą stać się problematyczne w przypadku rozstania, ponieważ może okazać się, że po wielu latach poświęconych rodzinie, osoba zajmująca się domem nie posiada żadnych oszczędności ani majątku, a jedynym sposobem na poprawę sytuacji materialnej może być konieczność ubiegania się o alimenty od byłego małżonka.
Decyzja o wyborze ustroju majątkowego w małżeństwie powinna być starannie przemyślana i dostosowana do potrzeb małżonków oraz ich rodziny. Ważne jest również, że wybrany ustrój można później zmienić – na przykład, zdecydować się na wprowadzenie rozdzielności majątkowej po kilku latach małżeństwa, albo przeciwnie, jeśli rozdzielność była ustalona przy zawarciu małżeństwa, można przejść do wspólności ustawowej.
Podsumowanie
Rozdzielność majątkowa w małżeństwie stanowi ważny element w regulowaniu kwestii majątkowych małżonków. Umożliwia ona pełną autonomię w zarządzaniu majątkiem osobistym każdego z małżonków, eliminując wspólny majątek, który występuje w innych ustrojach majątkowych. Może zostać ustanowiona zarówno umownie (np. poprzez intercyzę przedmałżeńską), jak i sądownie, przy spełnieniu określonych warunków. Choć rozdzielność majątkowa oferuje wiele korzyści, takich jak większa swoboda zarządzania majątkiem czy ograniczenie odpowiedzialności za długi drugiego małżonka, niesie też pewne ryzyko, zwłaszcza w przypadku nierównowagi ekonomicznej małżonków. Warto zatem dokładnie rozważyć tę decyzję i dostosować wybór ustroju do indywidualnych potrzeb oraz okoliczności życiowych. Ponadto, istnieje możliwość zmiany ustroju majątkowego w trakcie trwania małżeństwa, co daje elastyczność w dostosowywaniu go do zmieniających się warunków. Dlatego przed podjęciem decyzji warto skonsultować się z prawnikiem lub notariuszem, aby wybrać odpowiednią formę regulacji majątkowej.
