Jakiś czas temu Magda pisała o instytucji skargi pauliańskiej [klik], która pozwala wierzycielowi zaspokoić należność, pomimo podjęcia przez dłużnika działań, które mogą skutkować pokrzywdzeniem wierzyciela oraz uszczupleniem jego zaspokojenia. W dzisiejszym wpisie poruszymy inny aspekt wspomnianej „cichej wojny wierzyciela z dłużnikiem”, a mianowicie – aspekt prawnokarny.
Warto podkreślić, iż ustawodawca nie ograniczył się do ustanowienia środków cywilnej ochrony wierzyciela, o których pisała Magda. Przewidział on także instrumenty reakcji prawnokarnej na podjęcie przez dłużnika niektórych działań, które miałyby na celu utrudnienie zaspokojenia należności osoby trzeciej.
W kodeksie karnym typizacje przestępstw na szkodę wierzycieli uregulowane zostały w art. od 300 do 302 k. k. Dzisiaj przyjrzymy się pierwszemu z nich, które bywa w uproszczeniu nazywane przestępstwem ukrywania majątku.
Ukrywanie majątku
Zgodnie z art. 300 § 1 odpowiedzialność za ten czyn zabroniony poniesie ten, kto w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku. Zagrożenie karą w tym przypadku wynosi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Natomiast jeśli swoim działaniem sprawca wyrządził szkodę wielu wierzycielom – zagrożenie to wzrasta i wynosi od 6 miesięcy do aż 8 lat pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 300 § 2 odpowiedzialność poniesie także ten, kto podejmuje opisane powyżej działania w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego w stosunku do składników jego majątku, które są zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź też usuwa znaki zajęcia. Zagrożenie karą w tym przypadku wynosi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.
Kim jest sprawca?
Sprawcą przestępstwa ukrywania majątku może być tylko taki dłużnik, któremu grozi niewypłacalność lub upadłość, przy czym nie jest konieczne, aby niewypłacalność lub upadłość rzeczywiście nastąpiły.
Zatem czym są niewypłacalność oraz upadłość? Pojęcia te należy definiować zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe. Najprościej mówiąc – upadłość ogłasza się wobec dłużnika który jest niewypłacalny. Natomiast dłużnika uznaje się na niewypłacalnego wtedy, gdy nie nie jest zdolny do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
Sprawca musi działać umyślnie, w obu postaciach zamiaru – musi przewidywać możliwość udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela i co najmniej na to się godzić. W przypadku zaś czynu zabronionego z art. 300 § 2 – aby zrealizować znamiona czynu, sprawca musi podejmować zakazane czynności w celu udaremnienia orzeczenia sądu lub innego organu państwowego.
Skutkowy charakter
Wszystkie czyny określone w art. 300 k. k. mają charakter skutkowy – co oznacza, iż dla bytu przestępstwa konieczne jest wystąpienie opisanego w ustawie skutku – w tym przypadku skutkiem będzie udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela. Zatem nawet jeśli dłużnik podjął zakazane działania, ale nie doprowadził przez to do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela – nie poniesie odpowiedzialności za dokonanie żadnego z czynów opisanych w art. 300 k. k.
W doktrynie i judykaturze przyjmuje się, iż przez udaremnienie zaspokojenia wierzyciela należy rozumieć tylko całkowite uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia (wierzyciel nie zaspokoi się nawet w części), natomiast uszczupleniem zaspokojenia wierzyciela będzie uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia w jakiejkolwiek części (ale nie w całości).
W mojej ocenie wprowadzenie do sytemu prawnokarnych instrumentów reagowania na podjęcie przez dłużnika działań dążących do pokrzywdzenia wierzyciela zasługuje na pozytywną ocenę. Warto podkreślić, iż ustawodawca penalizuje tylko najpoważniejsze w skutkach działania wierzyciela, pozostawiając te „lżejsze” przypadki ochronie na gruncie kodeksu cywilnego.
W następnych wpisach postaram się przybliżyć istotę pozostałych przestępstw popełnianych na szkodę wierzycieli, jakie znajdują się w polskim kodeksie karnym.
