Swego czasu w Polsce było bardzo głośno o przypadku słynnego boksera, który miał kłopoty w Polsce w związku ze sprawą o pobicie. Musiał więc starać się o uzyskanie listu żelaznego, aby bezpiecznie wrócić do kraju, nie obawiając się natychmiastowego pozbawienia wolności po przekroczeniu granicy. Ta sytuacja pokazuje, że dłuższy wyjazd za granicę kraju może okazać się sporym kłopotem dla osób, przeciwko którym toczy się postępowanie karne. Spokojnie, bez obaw, nie mówimy tutaj o wyjeździe wakacyjnym.
Postępowania karne, o czym już nieraz wspominano na blogu, mogą toczyć się bardzo długo. Czasem samo postępowanie przygotowawcze może trwać nawet 10 lat (!) – postępowanie może zostać zawieszone czy rozszerzone o kolejne wątki, co wyłącznie wpływa na jego przedłużanie. W tym czasie podejrzany ma prawo żyć normalnie, w tym podjąć decyzję o zatrudnieniu czy przeprowadzce za granice kraju (obowiązek informowania organu prowadzącego postępowanie o zmianie miejsca zamieszkania to już zupełnie inna sprawa).
Co w sytuacji, kiedy po naszym wyjeździe organ prowadzący postępowanie uzna, że celowo wyjechaliśmy z kraju, i wszelkimi sposobami będzie chciał sprowadzić nas do kraju? Tak, w 90% przypadków będzie się to wiązało z listem gończym i niewątpliwie – przynajmniej tymczasowym – aresztowaniem. W takiej sytuacji w miarę bezpieczny powrót do kraju i odpowiadanie w postępowaniu karnym z tzw. wolnej stopy zapewnia uzyskanie tzw. listu żelaznego, czyli w praktyce stosownego postanowienia właściwego sądu okręgowego.
Czym jest list żelazny?
Zgodnie z art. 281 kodeksu postępowania karnego, jeżeli oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, właściwy miejscowo sąd okręgowy może wydać oskarżonemu list żelazny.
Zatem list żelazny to nic innego jak zapewnienie (wydane w formie postanowienia), że osoba, której ten list dotyczy, odpowiada z tzw. wolnej stopy, co oznacza, że w tej konkretnej sprawie osoba ta nie zostanie aresztowana i na czas toczącego się postępowania nie będzie pozbawiona wolności. Jest to nic innego jak gwarancja pozostawania na wolności do prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy.
Kto może ubiegać się o wydanie listu żelaznego?
O wydanie listu żelaznego może starać się osoba mająca status oskarżonego lub podejrzanego (czyli prowadzone jest przeciwko niej postępowanie karne sądowe lub przygotowawcze), która przebywa za granicą. Taka osoba wraz z wnioskiem o wydanie listu żelaznego musi złożyć zapewnienie, że będzie się stawiać w sądzie lub w prokuraturze w wyznaczonym przez dany organ terminie.
Nie ma takiej możliwości osoba, która jest już po wyroku skazującym i która jest poszukiwana przez polskie władze w celu odbycia kary pozbawienia wolności. Ponadto przeszkodą w uzyskaniu listu żelaznego jest sytuacja, w której przeciwko takiej osobie wydano europejski nakaz aresztowania.
Jak wygląda procedura?
Wniosek o wydanie listu żelaznego składa się do właściwego miejscowo sądu okręgowego. Najkorzystniej, aby wniosek taki został złożony przez zaufanego członka rodziny bądź też przez obrońcę. Postępowanie to jest wolne od opłat, jednakże sąd, który będzie rozpatrywał taki wniosek, może zażądać złożenia odpowiedniego poręczenia majątkowego, czyli mówiąc krótko – odpowiedniej kwoty pieniędzy.
Kiedy sąd okręgowy wyda postanowienie uwzględniające nasz wniosek, należy pamiętać, że przy przekraczaniu granicy, aby uniknąć długich i nerwowych kontroli, należy mieć go zawsze przy sobie!
Mam już list, o czym muszę pamiętać?
Czyniąc starania o uzyskanie listu żelaznego, trzeba pamiętać o zasadzie, że „nie ma nic za darmo”. Znaczy to, że sąd okręgowy może przychylić się do wniosku i wydać list żelazny, ale trzeba pamiętać, że od tego momentu musimy przestrzegać pewnych zasad:
- należy się stawiać w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym – także na wezwanie prokuratora,
- nie można bez zgody sądu zmieniać miejsca zamieszkania i pobytu w kraju,
- nie można nakłaniać do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób starać się utrudniać postępowanie karne.
W przypadku naruszenia któregoś z ww. warunków właściwy miejscowo sąd okręgowy orzeka o odwołaniu listu żelaznego. W takiej sytuacji, jeżeli zostało wniesione poręczenie majątkowe, podlega ono przepadkowi. Następnie podejrzany może zostać tymczasowo aresztowany, a jeśli jego miejsce pobytu nie jest znane – zostaje wydany list gończy, a później europejski nakaz aresztowania.
Należy pamiętać, że instytucja listu żelaznego ma zastosowanie wyłącznie w sprawie, w której został wydany. Jeżeli przeciwko oskarżonemu bądź podejrzanemu są prowadzone także inne postępowania karne, w których takiego listu żelaznego nie wydano, taka osoba może zostać w przypadku pojawienia się w kraju aresztowana, co w praktyce jest często spotykaną sytuacją.
