Autor: Krysia Mazalik

Strajk Kobiet a nieobecność w pracy – rozwiewamy wątpliwości

W środę na ulice polskich miast wyszły tysiące osób biorących udział w tzw. Ogólnopolskim Strajku Kobiet. Wiele z nich zdecydowało się nie przyjść w tym dniu do pracy. Z czym taka nieobecność wiąże się na gruncie przepisów prawa pracy i jak powinien potraktować ją pracodawca?

Sam Strajk nie usprawiedliwia absencji

Jakkolwiek nazwa wydarzenia przywodzi na myśl jedną z najczęstszych form akcji protestacyjnych, to Strajk Kobiet nie jest strajkiem w rozumieniu przepisów prawa. Ten zdefiniowany jest w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, zgodnie z którą strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu dotyczącego ich interesów w szczególności w zakresie warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych.

Mając na uwadze odmienny charakter wydarzenia z 28 października, jego uczestnicy nie korzystali więc z samego tylko jego faktu z prawa do wstrzymania się w tym dniu od pracy.

Jak usprawiedliwić nieobecność w pracy?

Ze względu na to, że udział w publicznej manifestacji nie podlega szczególnej regulacji, nieobecność z tego powodu w pracy lub powstrzymywanie się od jej wykonywania potraktowane może zostać – na zasadach ogólnych – jako nieusprawiedliwiona nieobecność lub niewykonywanie poleceń przełożonych – a tym samym uznane za naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.

W jakich okolicznościach pracodawca może jednak uznać nieobecność w pracy z uwagi na udział w Strajku Kobiet za usprawiedliwioną?

  • Urlop wypoczynkowy – jest najłatwiejszym rozwiązaniem pozwalającym na uzyskanie dnia wolnego. Należy jednak pamiętać, że to do pracodawcy należy decyzja o jego udzieleniu – niezależnie od motywów wniosku pracownika. Urlop wypoczynkowy powinien być uprzednio uzgodniony z pracodawcą, by nie wpływał negatywnie na funkcjonowanie całego zespołu. Za czas urlopu pracownik nabywa prawo do uzyskania wynagrodzenia urlopowego – tak jakby był to normalny czas pracy
  • Urlop na żądanie – stworzony ze swej istoty na doraźne i nieprzewidziane okoliczności. Pracodawca ma obowiązek jego udzielenia, o ile pracownik zawnioskuje o to nie później niż w dniu rozpoczęcia urlopu. Co istotne, jego wymiar w skali roku nie może przekraczać 4 dni i wliczany jest do liczby przysługujących pracownikowi dni urlopu wypoczynkowego.  W zakresie wynagrodzenia urlop ten wywołuje skutki jak urlop wypoczynkowy.
  • Urlop bezpłatny – możliwy do wykorzystania w szczególności, gdy pracownik w danym roku wykorzystał już całość urlopu wypoczynkowego, co aktualnie z uwagi na wiosenny lockdown dotyka wielu zatrudnionych. Wymaga pisemnego wniosku pracownika i może zostać udzielony na dowolną liczbę dni. Jednak co istotne – okres urlopu bezpłatnego wiąże się de facto z zawieszeniem stosunku pracy, co powoduje w szczególności utratę prawa do wynagrodzenia, jak również nie wlicza się do okresu, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
  • Zwolnienie na załatwienie spraw osobistych – o ile pracodawca wyrazi na to zgodę, nieobecność w pracy z uwagi na Strajk Kobiet potraktowana może być również jako kilkugodzinne lub całodniowe zwolnienie w celu załatwienia spraw osobistych. Wymaga to jednak pisemnego wniosku pracownika. Nie wystarcza tu więc ustne porozumienia z pracodawcą. Za czas takiego zwolnienia prawo do wynagrodzenia co do zasady nie przysługuje. Może on jednak zostać przez pracownika odpracowany w zaproponowanym przez niego terminie. Każdorazowo zależy to jednak od decyzji pracodawcy, który nie jest związany w tym zakresie wnioskiem pracownika.
  • Decyzja pracodawcy – wielu pracodawców zdecydowało, że w dniu Strajku Kobiet udziela swoim podwładnym zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia – bez konieczności jego odpracowania. Takie rozwiązanie – z uwagi na brak regulacji w tym zakresie – jest dopuszczalne w oparciu o uzgodnienie obydwu stron stosunku pracy. W szczególności wymaga ono uwzględnienia decyzji pracownika co do skorzystania lub nie z takiego rozwiązania. Wynika to z faktu, że do podstawowych obowiązków pracodawcy należy zapewnienie możliwości świadczenia pracy przez pracownika gotowego do wykonywania swoich obowiązków, a pracownikowi przysługuje roszczenie o dopuszczenie go do pracy.

Umowy cywilnoprawne – brak szczególnych uprawnień

Co istotne, wymienione wyżej instytucje przewidziane przepisami Kodeksu Pracy znajdują zastosowanie jedynie do osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę. Nie obejmują więc w szczególności osób współpracujących na podstawie umów cywilnoprawnych. Zgodnie z ich istotą za czas ich niewykonywania nie przysługuje wynagrodzenie. Nie wyklucza to oczywiście możliwości odmiennego uregulowania tej kwestii przez same strony umowy. Mogą więc one ustalić określone okoliczności pozwalające na okresowe nie wykonywanie zleconych obowiązków z zachowaniem prawa do całości lub części wynagrodzenia. Jednak to tej grupy zatrudnionych nie znajdą zastosowania gwarancje dotyczące zwolnień lub odpracowania absencji przewidziane wyłącznie dla pracowniczego stosunku zatrudnienia.

Dzień dobry, czy już można? – otwarcie granic wewnętrznych

W ostatnim wpisie [klik], kiedy zaczęła się całe zamieszanie z pandemią, pisałam o zamykaniu granic i wznowieniu kontroli celnej – dla starszych był to pewnego rodzaju powrót do przeszłości, dla młodych coś zupełnie nowego – kontrola na granicy? Paszport? Ale jak to?

Teraz, kiedy po zamrożeniu wszystko zaczyna wracać do nowej normalności Polska ponownie zaczyna otwierać się na świat. I tak, dnia 10 czerwca na stronie internetowej Kancelarii Premiera został zamieszczony komunikat w sprawie otwarcia granic wewnętrznych Polski. Decyzja Polski została następnie przekazana Komisji Europejskiej i Państwom członkowskim.

Od 13 czerwca można odbywać podróże na terenie Unii Europejskiej oraz przekraczać granice wewnętrzne Unii Europejskiej w zakresie wjazdu i wyjazdu, a także tranzytu. Zniesienie kontroli granicznych oznacza zatem powrót do trybu podróżowania, obowiązującego przed wybuchem pandemii. W szczególności, od soboty, po przekroczeniu granic wewnętrznych podróżujący nie muszą odbywać 14-dniowej kwarantanny. Niewątpliwie wiadomość ta cieszy bardzo wiele osób i to nie tylko w perspektywie zbliżających się wakacji. Wśród moich znajomych zdarzały się sytuacje, gdzie członkowie rodziny zostali rozdzieleni np. z uwagi na różne obywatelstwo i przez okres kilku tygodni nie mogli się spotkać w realu, pozostawał jedynie Internet.

Granice wewnętrzne pozostałych państw członkowskich UE

Również tym razem Polska nie jest jedynym krajem członkowskim, który zdecydował się na otwarcie granic wewnętrznych. Część państw członkowskich zaczęła częściowo znosić wprowadzone ograniczenia w podróżach wewnątrz Unii Europejskiej, łącznie ze zniesieniem obowiązku przechodzenia kwarantanny, część zapowiada dopiero zniesienie ograniczeń. Obecnie granice otwarły m.in. Niemcy, Portugalia, Francja, Belgia, Włochy i Chorwacja,  a także z pewnymi ograniczeniami m.in. Holandia, Austria i Grecja.

Komisja Europejska wydała komunikaty uzupełniające wytyczne z 16 marca kolejno 17 marca, 8 kwietnia, 8 i 15 maja 2020r.,w których zachęcała państwa członkowskie do przedłużania tymczasowych ograniczeń w podróżowaniu w zakresie podróży, które nie są niezbędne łącznie do 15 czerwca 2020r.

11 czerwca 2020r. Komisja Europejska skierowała do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej
i Rady komunikat w zakresie oceny wdrożenia tymczasowych ograniczeń podróży, które nie są niezbędne (dalej: Komunikat), w którym wskazany został rekomendowany termin stopniowego znoszenia ograniczeń w przekraczaniu granic wewnętrznych UE jako 15 czerwca 2020r. W Komunikacie Komisja zachęca Państwa, które nie zdecydowały się jeszcze na otwarcie granic do stopniowego znoszenia kontroli na granicach wewnętrznych oraz innych ograniczeń w podróżowaniu.

Co z granicami zewnętrznymi?

Stopniowe znoszenie kontroli na granicach oraz pozostałych ograniczeń w podróżowaniu na razie dotyczy wyłącznie granic wewnętrznych Unii Europejskiej.

W zakresie otwarcia granic zewnętrznych Komisja w Komunikacie zaleca aby dotychczasowe ograniczenia obowiązywały do dnia 30 czerwca 2020r. Dodatkowo, wskazany został mechanizm koordynacji znoszenia restrykcji w tym względzie, jak np. sporządzenie listy państw trzecich do 30.06.2020r., co do których ograniczenie w podróżach może zostać zniesione od 1 lica 2020r.

Już teraz Komisja wskazała Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Kosowo, Czarnogórę, Północną Macedonię i Serbię jako państwa, do których restrykcje powinny zostać zniesione od 01.07.2020r.

W zakresie pozostałych państw, które nie zdecydują się na otwarcie granic, powinny zostać wprowadzone wyjątki dotyczące:

  • obywateli UE oraz państw Strefy Schengen oraz rezydentów UE wraz z rodzinami, które pozwolą im na swobodne podróżowanie (państwa członkowskie mogą jednak powziąć stosowne środki zapobiegawcze jak nałożenie obowiązku odbycia kwarantanny bądź inne temu podobne – środki takie nie powinny być jednak dalej idące aniżeli te nakładane na własnych obywateli);
  • specjalnej kategorii osób, których podróż jest uzasadniona z uwagi na ich funkcję lub potrzeby, powinna ona uwzględniać również obywateli państw trzecich odbywających podróż celem studiowania, są wysoko wyspecjalizowanymi pracownikami bądź ich zatrudnienie jest istotne z uwagi na sytuację ekonomiczną a ich praca nie może zostać przełożona bądź wykonana zdalnie.

Już można, ale nie wszędzie

W Polsce ograniczenia podróżowania w granicach UE zostały zniesione już 13 czerwca 2020r. nie jest to jednak data, w której wszystkie Państwa członkowskie zniosą te ograniczenia. Zniesienie ograniczeń w podróżowaniu nie dotyczy również podróży do państw trzecich.

15 czerwiec 2020r. jako data wskazana przez Komisję, dotycząca otwarcia granic wewnętrznych, nie jest wiążąca dla państw członkowskich. Ustalają one samodzielnie możliwość wjazdu na ich terytorium.

Jeśli będziemy podróżować w granicach UE – w drodze powrotnej do Polski nie będziemy poddawani obowiązkowej kontroli granicznej (choć mogą się zdarzyć kontrole wyrywkowe – tak jak to miało miejsce przed 15 marca 2020r.),  a także nie będziemy poddawani obowiązkowej kwarantannie.

Zanim jednak udamy się za granicę powinniśmy sprawdzić, czy w kraju docelowym nie będziemy poddani ew. dodatkowym środkom, jak np. konieczności poddania się izolacji. Informacje takie są dostępne m.in. na stronie MSZ, stronie internetowej placówek dyplomatycznych kraju docelowego, a także w zakresie krajów Europu na oficjalnej stronie internetowej UE – Re-open EU (https://reopen.europa.eu/pl).

Niestety, na podróż do bardziej egzotycznych zakątków świata przyjdzie nam jeszcze poczekać…

Przepraszam, ale dzisiaj nieczynne – czyli o zamknięciu granic

Przywykliśmy do tego, że podróżując po krajach Unii Europejskiej nie musimy już – jak za dawnych lat – stać w wielogodzinnych kolejkach, żeby przekroczyć granice. Kontrola graniczna jadąc do Niemiec? Jakieś żarty. Niestety obecna sytuacja spowodowana szerzącym się rozprzestrzenianiem koronawirusa sprawiła, że kontrola – i to wzmożona kontrola – ponownie stała się konieczna.

Od 15 marca 2020r. Polska przywróciła tymczasowo kontrole granicznej państwowej do dnia 13 kwietnia 2020r. na granicy z:

  • Republiką Czeską;
  • Republiką Federalną Niemiec;
  • Republiką Litewską;
  • Republiką Słowacką;

a także w portach:

  • morskich stanowiących granicę wewnętrzną w rozumieniu kodeksu granicznego Schengen;
  • lotniczych stanowiących granicę wewnętrzną w rozumieniu kodeksu granicznego Schengen.

Nie jest to pierwszy przypadek czasowo przywróconych kontroli granicznych. Wcześniej miało to miejsce m.in. w 2012 roku w związku z organizowanymi mistrzostwami Europy w piłce nożnej UEFA,  czy też w 2016 roku z związku ze Szczytem NATO w Warszawie oraz Światowymi Dniami Młodzieży. Jest to jednak pierwszy przypadek przywrócenia kontroli niezwiązany z planowanymi ważnymi wydarzeniami. Pierwszy raz (i prawdopodobnie nie ostatni) doszło również do przedłużenia czasu trwania tymczasowych kontroli granicznych.

Układ Schengen – dla przypomnienia

Polska przystąpiła do Układu z Schengen 21 grudnia 2007. Układ z Schengen miał na celu ułatwić obywatelom państw – sygnatariuszy przemieszanie się pomiędzy granicami. Do układu Schengen przystąpiło 26 państw – 22 państwa to państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein. Jak wspomniałam powyżej pozwoliło nam to na swobodne przemieszczanie się między państwami, a o kontrolach i kolejkach (co do zasady) mogliśmy zapomnieć.

Oczywiście, przewidziano możliwość wprowadzenia tymczasowej kontroli granic wewnętrznych  przypadkach, a mianowicie gdy:

– istnieje poważne zagrożenie porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego w danym państwie członkowskim na obszarze bez wewnętrznej kontroli granicznej,

– nie ma innej możliwości zabezpieczenia obszaru bez wewnętrznej kontroli granicznej (ostateczne rozwiązanie),

a także procedury jej wdrażania.

Procedura szczególna

W razie poważnego zagrożenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego w państwie członkowskim – państwo członkowskie może wyjątkowo i w trybie natychmiastowym przywrócić kontrolę graniczną na granicach wewnętrznych, na ograniczony okres nieprzekraczający dziesięciu dni.

Należy powiadomić o tym równocześnie odpowiednio pozostałe państwa członkowskie i Komisję oraz przekazać informacje na temat czasu i zakresu przywrócenia kontroli oraz przedstawić powody przywrócenia kontroli.

Po upływie 10 dni, w razie gdy zagrożenie utrzymuje się dalej, dane państwo członkowskie może zdecydować o przedłużeniu kontroli granicznej na granicach wewnętrznych na odnawialne okresy nie dłuższe niż 20 dni.

I właśnie ta procedura znalazła w ostatnim czasie zastosowanie…nie tylko w Polsce.

Polska nie jest jedynym państwem, które przywróciło tymczasową kontrolę na granicach

Tymczasowa kontrola granic stosownie do wyżej opisanych procedur została przywrócona zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020r. w sprawie przywrócenia tymczasowo kontroli granicznej osób przekraczających granicę państwową stanowiącą granicę wewnętrzną (dalej: Rozporządzenie I) uchwalonym w oparciu o art. 17a ustawy z dnia 12 października 1990r. o ochronie granicy państwowej (dalej: Ustawa o granicach), zmienianym kilkukrotnie – ostatni raz w dniu 24 marca 2020r.

Mimo, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) stoi na stanowisku, że przywrócenie kontroli granicznych na granicach wewnętrznych w celu odmowy wjazdu nie jest uznawane za odpowiedni środek zapobiegawczy (ani naprawczy), Polska nie jest jedynym państwem, w którym zostały przywrócone tymczasowe kontrole granic.

Poza Polską o tymczasowym przywróceniu kontroli na granicach notyfikowały inne państwa – Austria, Węgry, Czechy, Słowacja, Dania, Litwa, Niemcy, Estonia, Portugalia, Hiszpania, Belgia, Finlandia, Norwegia i zgodnie z ostatnimi doniesieniami – również Szwajcaria.

Jak reagują instytucje UE?

16 marca Komisja Europejska złożyła wniosek legislacyjny w sprawie tymczasowych ograniczeń – Communication from the Commission to the European Parliament, The European Council and the Council COVID-19: Temporary Restriction on Non-Essential Travel to the EU – dotyczący zamknięcia granic zewnętrznych EU na okres 30 dni, który został zatwierdzony przez wszystkie Państwa członkowskie strefy Schengen.

Dodatkowo Komisja przedstawiła wytyczne dla państw członkowskich dotyczące środków zarządzania granicami odnoszących się do zdrowia w kontekście sytuacji wyjątkowej związanej z COVID-19.

Celem jest ochrona zdrowia obywateli, zagwarantowanie odpowiedniego traktowania osobom, które są zmuszone do odbycia podróż, a także zapewnienie dostępności towarów podstawowych i usług podstawowych – w tym zalecenia dotyczące wewnętrznych przejść granicznych w ramach transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) jako przejść granicznych dla „zielonych korytarzy”.

Państwa członkowskie muszą ponadto ułatwiać tranzyt obywateli UE powracających do państwa członkowskiego, którego są obywatelami lub w którym mają miejsce zamieszkania.

Polacy poza UE a utrudniony powrót do domu

Wobec przywróconych kontroli, zakazów wjazdów a także odwołanych lotów do domu, osoby pozostające obecnie poza granicami kraju, które chciałyby wrócić – mają bardzo utrudnione zadanie. W Polsce została wprowadzona akcja rządu oraz PLL Lot – #lotdodomu, inne państwa członkowskie UE również organizują wsparcie dla swoich obywateli.

Najbardziej problematyczny wydaje się jednak powrót do domu z państw trzecich. Należy pamiętać, że podczas podróży zagranicznych, w kryzysowych sytuacjach jak ta, można liczyć zawsze na opiekę konsularną.

W przypadku, gdy znajdujemy się w państwie nienależącym do Unii Europejskiej, w którym nie ma polskiej ambasady czy konsulatu, jako obywatele UE mamy prawo do pomocy konsularnej ze strony przedstawicielstw innych państw członkowskich Unii Europejskiej.